Takimet me albanologun e njohur Robert Elsie dhe pengu për projektin e mbetur në mes*
E shtunë, 5 shtator 2020. Kolegu, publicisti dhe studiuesi i arkeologjisë, Nuri Çuni, teksa po bisedonim në kafe, më zgjat një kopje-projekt të librit të albanologut të njohur Robert Elsie, të përkthyer nga anglishtja e përgatitur për botim në shqip nga një shtëpi botuese e njohur në Kosovë, duke më kujtuar takimin e kohëve më parë me Elsienë dhe projektin e mbetur në mes, për shkak se ai ndërroi jetë. Libri në fjalë, është ai me titull ‘Bektashinjtë shqiptar’, i fundit që shkroi Elsie, të cilin (kopje e vetme) shtëpia botuese ja kishte sjellë për disa korrektime Çunit, i cili për gjashtë muaj rresht, kishte bashkëpunuar me Elsienë për përgatitjen e këtij libri. “E pashë me kujdes, kam bërë disa korrigjime teknike, si saktësim drejtshkrimor të disa objekteve bektashiane, ndonjë datë, term fetar etj, e së shpejti do ua dërgoj. Është një periudhë bashkëpunimi, për të cilin unë kam shumë biseda me ‘të, shkrime me dorën e tij, mendime të ndryshme etj, që shpresoj ti hedh në një libër… Kur ndërroi jetë studiuesi, e sipas dëshirës së tij u varros në alpet e vendit tonë, në homazhet që u bënë në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë, për shkak të mungesës së Kryegjyshit Botëror Bektashian, Dede Edmond Brahimaj, me porosi të të tij, unë së bashku me dervish Sali Petin, bëmë homazh dhe lamë shënime në libër dhe vlerësim ….” -më thotë kolegu Çuni. Në vazhdim, Çuni më kujton takimin në zyrën e tij me Elsienë, atë ditë të bukur prilli të vitit 2007. Ishte takimi im i parë me albanologun (do të takohesha dhe herë të tjera me ‘të më pas), krejt i rastësishëm. Në një tavolinë, në zyrën e kolegut Çuni, pashë një njeri të përkulur që shfletonte disa dokumente e mbante shënime, si dhe 2-3 të tjerë, në këmbë që po bisedonin me kolegun. I uluri në tavolinë që vazhdonte pa u shqetësuar, më la përshtypjen se ishte shumë më i moshuar se sa ishte në fakt. Bashkëbiseduesit që ishin në këmbë ikën. Mbetëm ne të tre.
-E njeh zotërinë që po punon në tavolinë- më pyet kolegu.
-Jo… Ndoshta si fytyrë e parë, por…- vazhdova unë.
-Është albanologu Robert Elsie, po punon këtu me ne për një libër që lidhet me bektashizmin- shtoi Çuni.
…U takuam, iu prezantova.
-O, po, të kam lexuar ditka, gëzohem që po takohemi dhe kështu- shtoi Elsie.
…Vazhduam gjatë bisedën atë ditë. U takuam dhe dit të tjera. Kolegu e shoqëronte dhe në guida pune në krahina të ndryshme të vendit, tek objekte të kultit. Në një ga bisedat, Elsie më premtoi një intervistë të gjatë. Bile, një pjesë të saj e realizuam… Kishte një kërkesë Elsie dhe më kërkoi ndihmë nëse mund ta shoqëroja në disa fshatra shqiptar në zonën Pogradec-Dibër, brenda e jashtë kufirit.
-Në dokumente të vjetra kam gjetur se në Qarrishtë, Frëngovë, Ladorisht deri në Dibër të Madhe, dikur ka pas ngujime autoktonë bektashinjsh.. Dua të shkoj- më tha.
-Do gjemë kohën dhe do shkojmë-i premtova.
-E mirë, faleminderit. Shpresojmë të shkojmë sa më shpejt dhe kur të kthehemi, e mbarojmë intervistën, e pasurojmë më shumë atë me fakte- tha si duke qeshur.
…Kaluan dit, javë e muaj. Elsie lëvizi për punë. U befasova kur mësova se më 2 tetor ai ndërroi jetë (kishte lindur në Vankuvër të Kanadasë më 29 qershor 1950). Kishet lënë amanet që të varrosej në bjeshkët veriore të Shqipërisë, e kështu u bë. Mbeti pa u realizua plotësisht projekti i përbashkët me ‘të. Shpresoj që kolegu Çuni, që ka qindra faqe dorëshkrime të tij, biseda e shënime të përbashkëta udhëtimi, të botoj sa më shpejt librin e premtuar për ‘të. Që të hidhet më shumë dritë mbi të famshmin Elsie, albanologun, shkrimtarin dhe përkthyesin që Shqipërinë e deshi aq shumë dhe ka lënë për ‘të e shqiptarët një pasuri të vyer shkencore, historike e kulturore. Aq shumë e deshi, sa kërkoi që eshtrat e tij të prehen përjetësisht në tokën e saj.
Homazhi në bibliotekën kombëtare, Çuni, bashkë me dervish Sali Petin, me porosi të KB, lanë shënime në libër dhe vlerësim ….
Shënim: Ky shkrim është shkëputur nga libri i Kujtim Boriçit “Ditari i gazetarit”-pjesa e dytë, që është futur për botim.
Prezantim i shkurtër i librit
Libri “Bektashinjtë shqiptarë. (Historia dhe kultura e një rendi dervishësh në Ballkan)”, i Robert Elsie, i botuar në anglisht, sillet në shqip në muajin tetor 2020, pikërisht në përvjetorin e ndarjes së tij nga jeta (20 tetor 1900 në Stamboll). Titulli i librit në anglisht është “The Albanian Bektashi: History and of a Dervish orden in the Balkans” dhe në gjuhën shqipe titullohet “Bektashinjtë shqiptarë. (Historia dhe kultura e një rendi dervishësh në Ballkan)”. Libri është përkthyer në shqip nga Gëzim Aliu dhe është botuar nga shtëpia botuese “Botime Artini” në Prishtinë, në vitin 2020, ndërsa dizajni është i Fatri Bajgorës. Libri është me lidhje speciale, voluminoz, me 780 faqe gjithsej. Objekt i këtij libri është historia e bektashizmit në udhën tetë shekullore, veçanërisht historia e këtij besimi të paqtë në Shqipëri, objektet bektashiane, klerikët që i kanë drejtuar, jeta dhe aktiviteti fetar e atdhetar, shoqëruar dhe me foto. Ky botim nga seriozët, është frut i punës shumëvjeçare të studiuesit të njohur dhe bashkëpunimit të gjatë në kohë me Kryegjyshatën Botërore Bektashiane në Tiranë, sidomos me Kryegjyshin Botëror Bektashian, Hirësinë e Tij, Haxhi Dede Edmond Brahimaj dhe publicistin e Sekretarin e Përgjithshme në Kryegjyshatës, Nuri Çunin. Bashkëpunëtorët e Elsiesë në këtë projekt, falënderoohen veçanërisht nga autori që në hyrje të librit. “Ne ndihmuam e mbështetëm studjuesine njohur Elsie në këtë projekt të rëndësishëm, duke qenë këmbëngulës dhe të bindur në një rezultat të dobishëm për bektashizmin shumë më gjerë”- pohon Kryegjyshi Botëror Bektashian, Hirësia e Tij, Haxhi Dede Brahimaj.
E veçanta e botimit në shqip të “Bektashinjtë shqiptarë. (Historia dhe kultura e një rendi dervishësh në Ballkan)”, qëndron në faktin e një përkujdesje maksimale e autorëve e botuesit (në të gjallë ky) me Selinë e Shenjtë Bektashiane. Për këtë fakt, materiali përfundimtar, është sjellë dhe konsultuar gjatë nga ekspertë të Selisë së Shenjtë e studiues të tjerë, ku janë përfshirë (korrigjuar apo saktësuar) para printit. Ndër vlerësimet për këtë libër, është dhe ai i Sir Malcolm, studiues në All Souls Colege, Universiteti i Oksfordit, Britani e Madhe, i cili ndër të tjera shkruan: “Rendi bektashian, me besimet dhe praktikat e tij të dallueshme islamike, ka luajtur një rol të rëndësishëm në historinë e shqiptarëve. Kushdo që e studion atë histori, duket t’i studioj bektashinjtë dhe anasjelltas. Ky libër paraqet fragmente të një numri të gjerë e të shumëllojshëm raportesh e shkrimesh, shumë nga ‘ta pak të njohur e të përkthyer këtu për herë të poarë. Po ashtu, përmban një begati informacionesh për vendet e shenjta të bektashinjve dhe për anëtarët më të rëndësishëm të tyre. Ky vëllim i domosdoshëm ishte një nga librat e fundit të Robert Elsiet, një studiues jashtëzakonisht talentuar i botës shqiptare. Mençuria e kthjellët dhe bota enciklopedike janë shenjat dalluese të saj, siç janë edhe të të gjitha veprave të tij”.
Elsie: Ja pse e shkrova dhe çfarë përfshin libri për bektashinjtë
Ky vëllim i kushtohet rendit të dervishëve bektashianë në Shqipë ri dhe rolit të tij në historinë shqiptare. Merret vetëm përciptazi me bektashinjtë eTurqisë dhe gjetkë, për të cilët tashmë është shkruar shumë, edhe pse kryesisht në turqisht. Libri është i ndarë në katër seksione themelore. Seksioni i pare është përmbledhje e historisë dhe kulturës së bektashinjve shqiptarë, që shërben si hyrje në lëndën, për të cilën shpresohet të jetë mjaftueshëm e përgjithshme për lexuesin mesatar, por që të përmbajë po ashtu detaje të mjaftueshme për të përmbushur edhe kërkesat e lexuesit “jo mesatar”. Ky pasohet nga një seksion më i gjatë që paraqet një larmi shkrimesh mbi bektashinjtë shqiptarë nga udhëtarët e hershëm dhe studiuesit e shquar. Këtu janë të përfshirë shumë artikuj shumë të rëndësishëm që u qasen studimeve për bektashinjtë nga këndvështrime të ndryshme. Seksioni i tretë ofron një Katalog të gjerë të teqeve kryesore dhe tyrbeve (faltoreve) të bektashinjve shqiptarë, të dhëna në mënyrë alfabetike sipas emrit të vendit, me informacione historike për origjinën, zhvillimin dhe rëndësinë, aty ku është e mundur. Katalogu nuk është aspak shterues pasi ka shumë faltore të vogla dhe teqe që nuk janë përfshirë këtu për shkak të mungesës së informacionit rreth tyre. Lexuesi do të hetojë se për disa teqe në këtë katalog, lënda është relativisht gjithë përfshirëse, ndërsa për shumë të tjera ka boshllëqe. E tillë është gjendja e studimeve bektashiane për momentin. Seksioni i katërt i këtij libri është një catalog i figurave më të shquara historike dhe legjendare të bektashinjve shqiptarë. Përsëri, të dhënat biografike për disa nga këto figura është i paktë, por ne kemi dhënë këtu atë që mund të mblidhet. Korpusi kryesor i librit është rrumbullakuar me një fjalor të termave dhe një bibliografi për t’ia mundësuar lexuesit të interesuar që të ndjekë studime të më tutjeshme në këtë fushë, nëse ai apo ajo dëshiron. Në këtë pikë, një fjalë falënderimi. Autori do të dëshironte të shprehte mirënjohjen e tij për Kryegjyshatën (SeliaBotërore e Bektashinjve) në Tiranë për ndihmën e madhe të ofruar. Falënderim në mënyrë të veçantë për Kryegjyshin gjithnjë të dobishëm, Haxhi Dede Edmond Brahimaj (Baba Mondi), sekretarin e përgjithshëm të Komunitetit Bektashian, Nuri Çunin dhe stafin e arkivave bektashianë. Një fjalë falënderimi duhet t’u thuhet edhe shumë njerëzve të thjeshtë bektashianë në malet e jugut të Shqipërisë që treguan mikpritje të madhe gjatë udhëtimeve të mia. Shumë prej tyre ishin në gjendje të sigurojnë shumë më shumë informacion mbi historinë locale dhe faltoret se sa që kishim menduar.
Robert Elsie
